Covalima (RCCT)07-06-24-Rude Maia Doloroso tinan 16, tenki husik hela nia estudu eskola primaria 2o tanba tenki buka osan hodi suporta nia bin Evalinda Ximenes ba eskola no sustenta moris loro loron ba nia inan faluk Madalena Ximenes Tinan 47 ne’ebe dadaun sofre moras ain sin hodi labele la’o dok atu buka osan ba sira.
Rude Maia Loron la’o tama sai ema nia to’os, hamos du’ut loron ida selu dolar amerikanu tolu, kada ves, maske ho forsa foin naton nia tenki esforsu leba tua atu hetan osan hodi sustenta nia familia.
Matan ben suli habokon hasan, laran triste rude lekar nia esperansa atu kontinua eskola maibe laiha k’bit no laiha ema mak atu tulun nia no nia bin buka matenek no atu sustenta nia familia ba nesesidade loro loron nian.
“Ha’u husu karik maluk balu hakarak ajuda ha’u prontu ba eskola fali” ho matan wen suli Rude Maia Espresa.
” Ha’u nia naran Rudi Maia Doloroso, ha’u nia tinan 16, ha’u sai eskola SD klase 2, ha’u sai tanba ha’u nia Apa mate iha 2014, ha’u mak buka osan, hafaho ema nia to’os loron ida selu $ 3.00, osan ne’e ha’u uza hodi sosa ha’u nia bin nia presiza iha eskola, ha’u buka osan hafaho $ 3.00 nian, leba tua hodi hetan osan hodi ha’u nia bin hodi eskola. Sosa faru, mina goreng, masin, ajinamoto” Rude konta.
Rude nia bin Evalinda Ximenes Mos hasara konaba sira nia moris loron no kalan mak sira infrenta toba deit iha uma ki’ik ida la iha didin atu subar sira iha toba kalan.
“Alin buka osan, hafaho du’ut ema nian, hodi ha’u ba eskola, osan sira ne’e sosa buku, lapizeira, agora ami buka osan atu hatama $ 12.00, maibe osan seidauk to’o. Ha’u nia ama aintur moras ha’u ho ha’u nia alin mak buka osan loron ida hetan $ 3.00.” Evalida hasara.
“Ami mak ba buka osan hodi fo han ba uma laran, hodi selu eskola. Apa mate ha’u foin tinan ualu, laiha ema ida tau matan ba ami” tenik Evalinda.
Nia Dehan “kalan toba iha ne’e, udan ami nain nen tur, udan para ami nain 6 toba, udan ben sai ami tur ami la toba tanba ami bokon hotu” Evalinda konta ho matan ben habokon hasan.
Rude nia Inan Madalena Ximenes idade 47, fo Sasin ba Rude nia esforsu buka osan hodi suporta nia bin ba eskola no uja ba sustenta moris loro loron.
“Ha’u nia la’en mate, ha’u nia oan sira sei ki’ik, ida mane ne’e, nia Apa hameno kedan “o labele eskola, o halo to’os buka osan fo o nia feton ba eskola,” ne’e mak agora nia bin tama SMA kelas 2 ona. Nia ko’a tua hodi eskola ninia bin, kala nia la ko’a tua karik ninia bin tama la tama SMA, nia leba de’it tua masa rua mos ain ne’e lakona dala, bin sai eskola mai ajuda ba leba tua iha foho.” Madalena fo sasin ba Rude nia esforsu.
Inan Faluk Madalena dehan, maske nia oan sei iha idade ki’ik, maibe iha responsavelidade rasik atu buka osan hodi sustenta sira nia nesesidade. Liu liu nia oan mane Rude ne’ebe foin idade 16, maibe hatene ona buka osan liu husi leba tua no hamos du’ut iha ema nia to’os, loron ida selu dolar amerikanu tolu.
“ohin loron sira na’in rua nia bin ba hafaho, ohin feriadu ne’e mak nia bin husu ajuda ha’u fase ropa sira ba buka osan hafaho du’ut selu $ 3,00. Para atu hatama osan $ 12,00 ba nia bin nia eskola, Nia bin dehan “ema hotu hotu hatama tian ha’u nian seidauk hatama” ne’e mak sira ba. Ha’u dehan “imi na’in rua ba hafaho loron rua kan $ 12,00 ne’e to’o ona atu hatama, ohin loron kan hetan $ 6,00, falta $ 6,00 hatama nian ne’e. Hafaho komesa tuku 7 hahu to jam 12 han. jam 12 han hotu hahu ba to’o jam 4 para. Loro falin(tempu bailoro) mak kasasar liu, ne’ e $ 3,00 mos laiha ita araska fase ropa nian mos araska hodi saida mak sosa rinso hodi saida mak sosa sabaun” inan faluk Madalena Konta.
Madalena ho nia oan sira hela deit iha uma ki’ik ida ne’ebe la iha didin, kakuluk taka ho tali tahan mai kuak hotu ona, halo tempu udan sira labele toba tanba udan ben tama habokon uma laran.
“Tein iha ne’e, han iha ne’e, kalan ami toba oha ne’e, ami toba hamutuk, labarik ne’e toba iha ema nia uma lakoi. Udan ami tur udan ne’e, Udan para mak ami toba, ha’u husu alin nia oan fo netik kalen tahan ida taka uma kakuluk kuak, ne’e mak hodi ami toba ne’r, lae sa toba la d’iak, tur deit to’o udan ne’e para ami toba” Tanik Inan Faluk Madalena.
“ UKL ema sira mak simu ona ami seidauk, ami nia rai iha. Guverno la tau matan, ami faluk tur uma kuak, la’en la iha, oan mos sei ki’ik hela halo uma labele, ha’u loro loron ne’e tanis “e kuitadu emi sira ne’e halo netik uma ba ami, ema labarik sira dehan a ami labele”, ne’e mak ha’u tanis “e kuitadu ha’u nia oan sei ki’ik, ha’u nia oan ne’e bo’ot ida karik halo uma fo ha’u tian” ho laran triste Faluk Madalena hatuir.
Atu han ba loron no kalan, Madalena ho nia familia depende deit ba nia oan mane Rude ne’ebe sei idade ki’ik ba hamos ema nia to’os loron ida selu dolar amerikanu tolu hafoin uja ba sosa fos, nune’e dala ruma sira han deit hudi hodi kesi metin kabun.
“Rude hafaho mak hodi fo han ami,ba hafaho $ 3,00 nian ne’e lori mai sosa fos fo han labarik sira, la iha, ami husu ema nia hudi, ai farina ba han de’it, ita nia to’os be loro falin karau tama, hudi oan sia karau han hotu, ita atu han saida, ema ho mane kan halo lutu di’ak be ema nia hudi tomak, ita feto faluk be lutu loro falin at ona se mak halo, labarik mane oan be sei ki’ik” Rude nia Inan Madalena haktenik.
Madalena konta husi nia oan na’in hat ne’e, ida feto bo’ot kaben ona iha oan na’in hat, maibe devosiu fali, dadaun ne’e servisu no hela iha Dili hodi tulun sira iha suai, feto sigundu, tiun sira husi nia laen matebean nia familia apoiu ba tuir kursu lian engless iha Dili. Feto terseiru Evalinda Ximenes, foin iha tur iha ensinu sekundaria desimu primeiru ano, no ida mane ikun mak Rude ne’ebe foin tinan 16, para deit iha eskola primaria 2o, ne’ebe durante esforsu buka osan hodi suporta nia bin Evalinda ba eskola.
Jornalista : Moichung/Matias de Sousa
Editor : Chamot Nahac
