Covalima (RCCT) 16-02-24-Komunidade Aldeia Busakukun, Suku Debos, Postu Admistrativu Suai, Durante ne’e seidauk asesu ba mos ho digno, tanba fulan ida tenki gasta osan dolar hitu nulu to’o dolar sia nulu resin hodi sosa be mos husi kompaña sira ne’ebé halo negosiu be.
Reprezenta Komunidade uma kain 118 ho total populasaun hamotuk 494, Xefe Aldeia Busakukun Januario Amaral do Carmo, ralata tanba nesesidade uma loro loron obriga maka, komunidade sira tenki aluga motor ojek hodi tula be mos kada loron tenki selu dolar amerikanu tolu, nune’e mos komunidade sira ne’ebé iha tanki privadu, kada semana tenki gasta dolar rua nulu resin hodi sosa be tanki ida ne’ebé mak kompaña lokal sira fa’an.
“Ha’u ho komunidade sira infrenta tebes ba problema be mos, ami durante ne’e asesu be mos liu husi maneira sosa, tanba nesesidade persija be mos, entaun iha loron ida komunidade sira sosa be liu husi motor ojek, sira tenki selu $3.00, hare husi ida ne’e, gastus ne’ebe bo’ot, ba fulan ida iha $90.00, ba sira ne’ebe iha tangki privadu, fulan ida sira gasta $75.00, liu semana ida resin ne’e sira sosa be mos” Esplika Xefe Aldeia Busakukun Januario Amaral do Carmo.
Molok ne’e komunidade Busakukun asesu ona be mos ne’ebé dada husi be matan antigo, maibe hasoru problema konaba manutensaun tanba distansia husi be matan ne’e, mai to’o komunidade nia hela fatin kuaze kilometru walu resin no mos debit be ki’ik, inklui akontese rai halai taka be matan.
Nune’e Xefe Aldeia Januario Amaral do Carmo, husu ba Ministeriu relevante sira atu fo tulun ba komunidade iha Busakukun bele asesu ba mos ho digno hanesan povu sira seluk.
“Timor Ukun hetan ona kanalizasaun husi ONG lokal ida, depois ida ne’e halo rehabilitasaun husi PNDS, iha tinan hirak liu ba. Difikuldade ba ami halo manutensaun tanba distansia husi be matan mai iha ami nia aldeia ne’e dook kuaze 8/9km, problema ida seluk mak debit be menus, tanba rai halais taka be matan, koalia konaba manutensaun, ami nia komunidade iha responsavelidade maibe iha ema deskoñesidu mak estraga tia kanalizasaun ne’e, wainhira ami ba hadi’a be, depois ami fila ema deskoñesidu ba estraga fali.” Nia esplika.
Nune’e Xefe Aldeia husu “ami husu ba instituisaun ne’ebe relevante, hanesan BTL, PNDS, Programa Reguler ne’ebe mak hare liu ba be mos, ba ONG lokal no internasional sira, atu tun mai direta iha aldeia busakukun hodi hare kondisaun ne’ebé komunidade sira infrenta” Tenik nia.
Diretór PNDS Covalima, Pedro de Araoju Gomes, dehan implentasaun projetu PNDS depende ba programa prioridade husi suku no aldeia ida idak ne’ebé komunidade sira rasik aprezenta proposta liu husi enkontru entre Autoridade Aldeia ho komunidade, hafoin intrega ba suku hodi bele rekaptula nesesidade proridade hikak ne’ebé komunidade sira aprezenta, hodi bele realiza tuir planu anual ne’ebé konsellu suku ida idak iha. Tanba Orsamentu transefere nanis ona ba iha kontu bankaria suku ida idak nian.
“Orsamentu ba suku ne’e, tranfere nanis ona ba konta suku nian, atu implementa be mos ka projetu seluk ne’e depende ba Xefe Aldeia, delegadu/a sira halo enkontru iha aldeia hodi disidi sira nia prioridade nivel aldeia, depois prioridade ne’e mai tau hamotuk iha suku,exemplu iha tinan ida ne’e, prioridade primeiru iha 2024 mak be mos iha busakukun, ida depende, tanba, liga ba proposta sira ne’e mai husi komunidade rasik, maibe primeiru ne’e hahu ho enkotru nivel aldeia hodi disidi prioridades” Diretór PNDX Covalima Pedro de Araoju Gomes esplika.
Entretantu molok ne’e komunidade Aldeia Busakuku Asesu ona ba be mos ne’ebé kanaliza mai husi be matan antigo “we se’i” mak lokaliza iha Aldeia Lo’okeu “Foho” no hetan rehabilitasaun husi PNDS, maibe tanba distansia dook kuaze kilometru walu to’o sia ba leten, nune’e ema deskoñesidu sempre estraga kanalizasaun ne’e.
Jornalista : Julio Salinas
Editor : Chamot Nahac