Governu Halo Dialogu Ho Komunidade Foho Lulik Konaba Area HKm-Komunidade Konsidera Rai Eransa Kultura no Optimista La Intrega ba Estadu

Covalima (RCCT) 11-06-25 Ministeriu Agrikultura liu husi ekipa Nasional Floresta halo dialogu ho komunidade Aldeia Foho Lulik konaba problema rai Hutan Kemasyarakatan (HKm- Sigla Indonesia) ne’ebé Governu konsidera hanesan area rezerva, maibe komunidade sira iha Aldei Foho Lulik no Aldeia Maubesi Suku Beiseuk, reklama ho estatutu rai erasa kultura.

Diretór Nasional Floresta, Pascoal Barros do Carmo hatete sorumutu ne’e atu rona informasaun no ezijensia komunidade konaba rai Hutan Tanaman Indutri (HTI-Sigla Indonesia) no rai (HKm- Sigla Indonesia) ne’ebé governu Timor Leste konsidera hanesan area rezerva no area protejida, nune’e bele klarifika lolos konaba kronolojia entrega rai ba governu indonesia hodi implementa projeitu HTI ho HKm iha okupasaun Indonesia.

“Semana rua liu ba fo sai katak komunidade reklama hikas konaba rai iha Aldeia Foho Lulik no Aldeia Maubesi ne’ebé mak uluk tempu indonesia estabelese programa HKm. Entaun Sekretaria Estadu Floresta forma ekipa ida hodi tun mai direita hamutuk ho komunidade ho autoridade lokal sira halo dialogu ne’ebé mak di’ak tebes no konstrui tebes”

“Rezulta dialogu ohin hatudu katak komunidade sira hato’o ideia no rekomendasaun mai iha ekipa Diresaun Floresta ho Terras Propridades hodi nune’e ami foti notas sira ne’e hotu ami sei prepara relatoriu ida bazeia ba rezultadu enkontru ida ohin ne’ebé mak realiza iha Aldeia foholulik ida ne’e no ami sei fila fali ba Dili sei produs relatoriu ida ne’ebé  bele responde nesesidade komunidade nian ne’ebé mak sira hato’o liu husi inkontru ida ohin,” Diretór Nasional Floresta, Pascoal Barros do Carmo, hatete.

Sorin Seluk Ofisial Kadastru Munisipiu Covalima Pedro Rebelo Tilman hatete area ne’ebé mak hahu husi governasaun portugueza to’o okupasaun Indonesia, konsidera hanesan Rai Estadu hafoin hetan independensia. Nune’e rai HKm nafatin konsidera hanesan rai estadu no area rezerva Florestal

“Iha Lei numeru 1/2003 iha artigu 16, hatete katak rai sira ne’ebé mak estadu Portugueza husik hela iha 1975 no Estadu indonesia husik hela 1999, automatikamente refere ba estadu Timor Leste. Ida ne’e mak husi Teras Propridades nia objetivu no Nia k’nar ne’ebé hodi asegura servisu sira ne’e no rai ida ne’ebé ita la’o dadauk iha teritoriu Timor ne’e plataforma nasional ne’e estadu, maibe atu hatete katak ida ne’ebé husi Administrasaun Indonesia husik hela ho nia aktividades saida deit ne’e estadu mak tenki Administra” Ofisial Kadastru Munisipiu Covalima, Pedro Rebelo Tilman

Maske Nune’e Komunidade sira iha Aldeia Foho Lulik no Maubesi optimista la intrega rai iha Area HKm ba Estadu. Hanesan Reprezenta Komunidade Aldeia Foho Lulik,  Nelson Ventura de Jesus, deklara katak rai ne’e konsidera nudar eransa kultura ne’ebé durante komunidade sira la husik abandona.

“Hori uluk ami nia avo sira hanaran rai eransa kultural no raiida ne’e la’os rai abandona, maibe hori uluk kedas iha tinan 1975 Portuguesa tama mai iha Timor ne’e mos rai ne’e ami nia Beiala sira nia hela fatin, depois mai to’o iha tenpu ukun an ami nia beiala sira husik hela mai ami para ami jerasaun foin kontinua atu halo to’os halo natar lori sustenta nesesidades familia nian. Ne’ebé ami komunidade Aldeia Rua ne’e la simu governu nia desizaun dehan rai ne’e rezerva ba estadu, tanba rai ne’e eransa kultural ninia depois istoriku iha 1991 ate 1992 HKm ne’e tama iha Aldeia Rua ne’e komunidade ho inan aman ho lia na’in sira hotu la simu no rejeita sira programa ida estadu indonesia nia dehan ai sira ne’e atu halo ba HKm. Sira obriga komunidade, ba mane Sira kesi liman ba iha kotuk atu haruka sira lori ibun buka manduku iha bee lihun laran entaun buka manduku iha be’e lihun la hetan konserteza sira tenki fo duni rai ne’e ba governu indonesia uza lori kuda ai oan, maibe la’os signifikan komunidade halo akordu legal, sira uza poder hodi hamate komunidade ho lia na’in sira” Reprezenta Komunidade Aldeia Foho Lulik  Nelson Ventura de Jesus, deklara.

Entertantu  Rai HKm ne’ebé konsidera hanesan area rezerva florestal ne’e  lokaliza entre Aldeia Foho Lulik no Maubesi, Suku Beiseuk Postu Tilomar ho medida hektares nen nulu resin. Governu hakarak utiliza hanesan area rezerva maibe komunidade sira deklara sei la intrega rai ne’e ba estadu.

Jornalista : Alfredo Barreto

Editor      : Chamot Nahac

Array