Covalima (RCCT) 08-05-24-Assesor Prinsipal Asuntu Inkluzaun Sosial iha Gabinete Prezidente da Republika, Gaspar Afonso, lamenta ho agresaun viziku ne’ebé membru servisu sekreta sira halo hasoru difisiensia mantan, ne’ebé rezulta Vitima Sipriano Cardoso nia liman parte sorin los tohar iha Aldeia Wetaba, Suku Beiseuk Postu Adminstrativu Tilomar, iha loron 01 fulan maio haleu oras tuku sanulu kalan.
Vitimi Sipriano konta Kronolozia, kalan ne’e nia foin fila husi reza iha kapela, tanba udan, nia harik iha keos ida besik estrada ninin, Membru servisu sekreta sira uja kareta metan ida mai husi diresaun fronteira para iha keos oin hodi halo asaun brutalizmu hasoru nia to’o liman sorin parte los tohar.
“Jai mak baku ho intel sira, jai ne’e ema sivil. Udan bo’ot ne’e mak ami hamrik iha kios oin derepenti kareta husi kraik sa’e mai kareta ne’e para, nia tun dehan hanesan ne’e labele halai, ami halai, lansung nia tuir ha’u, kaer ha’u lansung tuku ha’u, tebe ha’u, sama ha’u, lansung dada ha’u tun ba iha kareta, hasa’e ha’u, soe deit, soe ba kareta leten,lori ba eskola nian ne’e ha’u nia liman tohar” Vitima Sipriano Konta.
Tuir sasin ne’ebé lakohi temi sai nia idetidade deklara, vitima sira foin fila husi reza iha kapela, tanba udan para iha nia keos oin mak autor sira uja kareta mai husi diresaun fronteira hodi baku vitima difisiensia to’o nia liman sorin los tohar.
Nia fo Sasin, Molok Vitima Difisiensia matan ne’e hetan baku to’o liman tohar maibe antes membru Servisu Nasional Intelejensia lansa uluk ona tiru hasoru joven mane ida kona iha nia kotuk laran borus iha kalilin parte sorin karuk.
“Akontese tiru kanek ne’e mak uluk, iha ne’eba sira tun fali ba iha postu Motamasin kuaze iha minitu 20 ou 25 sira foin mai fali, halai lansadu, depois ne’e mak foin baku ita nia alin ida difisiensia matan iha ne’e, mais tiru ne’e tiru hotu tia mak sira ba postu ne’e, entaun lolos ne’e sira sai husi misa sira mai iha ne’e, iha momentu ne’eba mos udan, ha’u mos toba hela, ema hakilar bara barak iha ne’e, entaun ha’u nia ferik oan dehan “ita bo’ot hader lai”. Entaun ha’u hader mai kala la to’o 2 menit ida hanesan ne’e kareta rua mai mai, sira tun mai vitimaa difisiensia matan ne’e hamrik iha ne’e kedas, tanba udan entaun sira komesa tun, dehan nusa imi problema?, mak emi hotu? entaun sira dehan “kaer” entaun antes kaer, sira tiru uluk iha oin ne’e, labarik sira mos halai hotu, depois sira mai iha ne’e, sira balun ba iha ne’eba, difisiensia matan ne’e halai los ba sorin, komu tanba halai tia ba sorin ne’eba nia difisiensia matan ladun hetan dalan entaun konsege sira kaer nia, depois ha’u hare fali husi janela vidru, sira rasta, baku no tebe, depois sira dada ba to’o iha kios nian, depois ha’u hare fali husi janela nia sorin, ha’u hare fali faru laiha tia, faru ne’e atu rasta ne’e mak ha’u ladun hatene, entaun sira komesa tuku. Tebe, sama iha fatin ne’e, depois de ida ne’e hotu kareta para iha ne’eba sira dada difisensia matan ne’e tula iha ne’eba, ha’u nia hatene mak ida deit” Sasin ne’e konta.
Relasiona ho kazu ne’e Assesor Prinsipal Asuntu Inkluzaun Sosial iha Gabinete Prezidente da Republika, Gaspar Afonso, iha Tersa (07/05) halo vizita hodi hare Vitima nia kondisaun no enkoraza familia ho difisiente Sipriano Cardoso, nudar vitima atu levanta kazu ne’e prosesu tuir dalan legal hodi hetan Justisa.
“hanesan defensor direitus humanus no reprezenta ema ho difisiensia iha estadu senti triste tebes tanba autor siguransa sira, pesoal sira ne’ebé mak la tau sira nia an la utiliza sira nia k’nar halo lolos hodi halo agresaun fiziku, senti lamentavel tebe tebes, ne’e mak ohin ha’u mai direita iha ne’e atu hasoru ha’u nia ema ho difisiensia sira ne’e liuliu ha’u nia kolega, ha’u nia maun alin Sipriano Cardoso, tanba iha ita nia konstituisaun RDTL artigu 16 hatete dehan ema hotu hotu iha lei nia oin ne hanesan la difirente tantu o kiak matenek la eskola ne hanesan la diferente ita hotu hotu ne’e hanesan iha lei nia oin, ha’u hakarak husu ba familia, jovens sira iha ne’e no autoridade lokal tenki levanta kazu ne’e ba oin, tenki levanta tuir prosesu legal hodi ema ne’ebé mak halo tenki hetan sansaun ne’ebé mak hanesan ba saida mak ninia hahalok. Nia tenki responsablidade, labele halimar, ha’u lakoi kontra estadu ha’u la kontra guverno maibe ha’u kontra pesoal ne’ebé mak laiha responsablidade ba nia k’nar hanesan lutu ba nasaun ami husu liulu ba prezidente da republika hanesan primeiru orgaun iha rai ida ne’e atu ko’alia ba primeiru ministru hodi hare sasan sira ne’e ita tenke tau duni justisa ne’e ba ema hotu labele justisa ne’e ba ema bot de’it ema ki’ik hetan violadu. Ema hotu hotu nia direitu tenki hanesan iha rai ida ne’e ema hotu nia dignidade tenki tane as hanesan, ema hotu hotu nia vida tenki proteze hanesan labele ema bot deit mak hetan protezidu ema ki’ik sira nia vida hetan risku husi ninia forsa rasik husi niania lutu rasik, ne’e ita lamenta, se familia prontu, ha’u pronto liu atu ezizi nafatin kazu ida ne’e no organizasaun Difisiensia sira sei hamrik nafatin hodi luta ba ida ne’e” Katak Gaspar Afonsa ba RCCT iha Vitima Sipriano nia uma tersa ne’e iha Aldeia Wetaba, Suku Beiseuk, Postu Administrativu Tilomar.
Iha Sorin Seluk, Xefe Aldeia Wetaba, Manuel Cardoso mos pronto hamotuk ho Familia Vitima atu levanta Kazu ne’e hodi hetan Justisa, tanba ne’e nia husi ba Prezidente da Republika nudar Primeiru Orgaun iha timor leste atu apoiu komunidade no Vitima hodi hare lisuk ba Kaze Brutalizmu hasoru ema ho difisiensia Sipriano Cardoso nia liman tohar iha aldeia wetaba ne’e.
“ida ne’e ninia kazu ne’e seluk fali, tanba ema ne’e foin sai husi misa nia ba hamrik iha kios oin sira mai lansung baku deit, tanba ida ne’e maka ha’u nia hanoin ba sira nia kazu ne’e misti ba oin labele ba kotuk, ha’u hato’o ba ita nia nai ulun Prezidenti Republika, bele ajuda ami konaba kazu ne’e, para ajuda ami” Xefe Aldeia Wetaba lamenta.
Insidente 01 de Maiu 2024 ne’e rezulta Joven mane na’in ida hetan tiru husi Membru SNI iha Kotuk laran Borus iha kalilin parte karuk no mos rezulta joven mane ida ho difisiente matan ne’ebé foin fila husi reza iha kapela hetan baku to’o nia liman sorin los tohar.
Engkuantu ho Insidente ne’e PNTL Covalima to’o kedas iha lokal do krimi hodi halo atuasaun no iha loron tuir mai kontinua halibur provas no halo aprensaun ba arma sira ne’ebé membru uja hodi hakanek joven ida iha wetaba hodi aprezenta ba Ministeriu. Tanba ne’e iha loron 4 fulan maiu halo Audensia Julgamentu ba Primeiru Integoratoriu iha Tribunal Distrital Suai (TDS) ne’ebé prezidi husi juiz singular Samuel da Costa Paicheco no Ministeriu Publiku (MP) Rafael Jeronimo Gusmão, ne’ebé indika ba prosesu tuir kodigu penal timor leste, Arguidu GS komete krimi ofensas ba integridade fisiku grave, prevista iha Artigu 146, no arguidu MSC,NM,DAST no PG, komete krimi hasoru ema nia vida, Omesidu simples, artigu 138.
Iha audensia julagamentu Primeiru Intregatoriu (PI) ne’e, TDS liu husi juiz singular prezidi julgamentu. Juiz Samuel da Costa Paicheco, aplika medida koasaun Aprezentasaun Periodika (PA) ba aguidu ho identidade inisial GS no aplika Termu Identidade Rejidensia (TIR) ba Arguidu na’in hat ho inisial MSC,NM,DAST no PG.
Jornalista : Moichung
Editor : Chamot Nahac
